NGELING-ELING PERJUANGANE PANGERAN SAMBER NYAWA KANTHI UPACARA WANAKARTI

Alam kang gumelar ing jagad raya iki pancen diciptakake dening kang Maha Kuwasa kanggo manungsa. Minangka makh­luk kang paling sampurna kanthi anane daya rasa, cipta, lan karsa manung­sa diajap bisa nggunakake alam iki kanthi sabecik-becike. Emane ing titi mangsa iki akeh tumindake manungsa sing kurang be­cik saengga ndadekake rusake alam. Sa­engga nyebabake akeh dumadine prahara. Sejatine yen diwawas kanthi weninge kaca rasa ngenani dumadine prahara-prahara iku mau minangka wohing pakarti kang di­undhuh dening manungsa kang wis ga­we rusake alam.

Kanggo bisa uwal saka pangamuke alam sing njilma dadi prahara mau ma­nung­sa diajap bisa ndandani timindake. Saliyane iku manungsa kudu eling sarta tansah ngurmati alam. Salah sawijining cara kanggo ngurmati alam iku dening ma­syarakat tradisional biasane ditindakake kanthi adicara sedhekah bumi. Ngenani sedekah bumi iki dhewe wis dituladhakake lan ditindakake dening para leluhur kanggo nguntapake rasa syukur tumrap kang Maha Kuwasa sarta sawiji­ning wujud sambung rapete manungsa kla­wan alam. Lumantar adicara iki uga ma­nungsa bisa njaga kaharmonisan sarta kasalarasane alam.

Ing negara Indonesia kang sugih kla­wan budaya tumekane wektu iki isih akeh banget sedhekah bumi kang ginelar saben taune. Saben-saben sedekah bumi iku ndu­weni titikan lan rerangkene adicara kang beda-beda. Anane pambeda ana ing kene ora nuwuhake panemu endi sing becik lan endi sing kurang becik. Pambeda mau tan­sah nuduhake luhuring budaya kang ana ing bumi nuswantara iki. Salah sawijining upacara sedekah bumi kang nduweni pang­ajap njaga kaslarasan lingkungan iku bisa ditemokake ing Gunung Gambar kang klebu wewengkon ing laladan Gunung Kidul Yogyakarta.

Upacara tradisi kang kagelar ing Dusun Kampung Desa Kecamatan Ngawen Gu­nung Kidul kaya ta adicara Wanakarti kang ginelar ing patilasane Pangeran Samber Nya­wa. Saliyane dikarepake kanggo ma­pag tekane riyaya Nyepi tumrape para umat Hindu uga dimaksudake kanggo njagakeharmonisan sarta kasalarasane alas kang ana ing sakiwa tengene patila­san Pangeran Samber Nyawa.

Ngenani pangajap amrih larase alam kang ana ing papan kasebut adhedhasar makna kang kinandhut sajroning upacara wanakarti iku dhewe. Tumrape para ka­dang Hindu wanakarti ngono ditegesi mi­nangka sawijining upacara tradhisi kanggo ka­sucen sarta njaga lestarine alas sarta pegunungan papan alas iku mau tuwuh. Sajroning kapercayan Hindhu alas ngono dibe­dakake ana telung werna utawa jinis. Katelune alas iku mau yaiku sing kapisan diarani Maha Wana kang diartekake alas gung liwang-liwung (Hutan Rimba), kapin­dhone diarani Tapa Wana yaiku alas kang digunakake dening para yogi/resi kanggo mbangun partapan utawa pasraman dene kaping telune yaiku Sri Wana sing nduweni teges yaiku alas kang digunakake kanggo kemakmuran ekonomi.

Mula saka kuwi saliyane digunakake kang­go mujudake rasa syukur saka ber­kah­ing Gusti sing wis diparingake marang masyarakat kang manggon ana ing sace­dhake gunung Gambar. Adicara Wanakarti iki uga dimaksudake kanggo njaga les­tarine alas kang ana ing gunung Gambar amrih ora rusak kang disebabake saka tu­mindak serakahe manungsa. Kejaba saka iku Wanakarti dhewe uga ditindakake amrih energi kang ana ing alam iki bisa tetep imbang. Saengga bisa ngadohake laladan kono mligine sarta nusawantara umume saka sekabehing bebaya.

Ngenani anane adicara iki ketua PHDI Kabupaten Gunung Kidul, Purwanto M.Pd.H, ngandharake yen upacara iki wi­gati banget ditindakake, amarga adicara iki kalebu sawjining tugas kang kudu ditin­dake dening manungsa amrih bisa njaga keseimbangane alam semesta. Dheweke uga nambahake yen prahara kang keri-keri iki kerep tumiba ing bumi nuswantara iki disebabake amarga kawigatene masya­rakat tumrap alam kurang. “Apa kang dumadi tumrap bangsa lan negara iki kabeh amarga manungsa ku­rang sadhar njaga lestarine alam. Ma­nung­sa mung ngetutake hawa nepsune sa­engga akeh tumindake kang ngrusak alam. Mula saka anane tumindake manungsa kaya mangkene alam nyoba ngelingake manungsa yen tumindake ngono kuwi ora becik lan dikarepake para manungsa eng­gal sadhar lan ngowahi tumindake kase­but. Lumantar adicara iki diajap bisa njaga kaimbangane alam semesta lan netra­lisir energi negatif,” kandhane.

Upacara Wanakrti kang ditindakake ing patilasan Pangeran Samber Nyawa kuwi sali­yane diestreni dening para umat Hindu kang manggon ana ing laladan D.I. Yog­yakarta lan Klaten uga dirawuhi dening Ida Bagus Wika Khrisna, S. Ag, M.Si minangka  pembima Hindu kanwil kemenag D.I. Yog­ya­karta. Nalika ngrawuhi adicara kase­but panjenengane uga ngandharake me­na­wa upacara kang kagelar ing dina Ming­gu iku minangka sawijining konsep masya­rakat Hindhu kanggo ngurmati para Dewa kang manggon ana gunung-gunung. Kan­thi anane tumindak kaya mangkene diajab bisa ndadekake sesambungan antarane manungsa klawan alam tansah harmonis. Saka anane sesambungan kang harmonis antarane manungsa lan alam ing tembe mburine bisa ngadohake panguripane manungsa saka bebaya kayadene banjir lan tanah longsor.

Ing perangan liya Haryanto kang ka­dha­puk minangka ketua panitia ing adicara kasebut uga ngandhakake menawa kanthi anane upacara iki uga bisa mromosekake dhaerah gunung Gambar kang manggon ana ing Ngawen iki dadi sawijining objek wisata spiritual lan sejarah. Anane panga­jab kang kaya mangkene amarga papan kang digunakake kanggo nindakake upa­ca­ra Wanakarti iki dhewe nalika jaman biyene uga nate digunakake dening pange­ran Samber Nyawa kanggo nepi sarta golek pituduh sadurunge perang mungsuh Wa­landa.

Katrangan ngenani yen gunung Gam­bar iki dadi seksi perjuangane Pangeran Samber Nyawa uga dibenerake dening Po­dowinarno. Priya kang dipercaya dadi pemimpin lumakune upacara wanakarti iku uga dipercaya kanthi turun-temurun dadi juru kuncine patilasan Samber Nyawa uta­wa kang lumrah sinebut gunung Gambar. Miturut critane priya kang nduweni rambut gondrong kasebut tekane Pangeran Sam­ber Nyawa ing papan kene amarga kedhe­sek dening bangsa Walanda. “Wektu iku Pangeran Samber Nyawa isih nganggo jeneng R.M Said. Amarga kalah perang klawan bangsa Walanda panjenengane banjur nindakake tapa ing watu bokong kang mapan ana ing pucuke gunung Gambar. Nalika tapa ing papan kasebut banjur panjenengane pikantuk sasmita. Sasmita kasebut digambarake kayadene pawongan kang pengin mangan bubur jenang katul kang isih panas,” ujare Podo.

“Sawise nindakake strategi perang kayadene kang disasmitakake kayadene pawongan kang mangan jenang katul. Yaiku kanthi merangi saka pinggir kanthi sithik mbaka sithik. Wekasanane bangsa Wa­landa ngrasa kasoran nalika ngadhepi kridhane R.M Said. Kanthi nindakake perang kaya mangkene iki uga kang njalari bangsa Walanda menehi sebutan R.M Said kanthi sebutan Pangeran Samber Nyawa. Saka anggone kewalahane bangsa Walan­da kang ngadhepi kridhane sang pangeran iku banjur nyebabake laire Perjanjian Giyanti.

Kayadene upacara-upacara adat kang ana ing laladan Jawa ing adicara iki uga diramekake dening maneka kesenian. Kesenian-kesenian kang ditampilake pinu­ju upacara iki ditindakake yaiku tari gam­byong, jaranan, lan rebut gunungan. Ana­nging ana siji rerangkening adicara kang beda dibandhingake dening adicara liya-liyane. Sing ndadekake beda adicara iki tumrap adicara liyane yaiku anane penana­man simbolis tetanduran kang ana ing gu­nung Gambar kanggo nggambarake masyarakat kang perduli tumrap lestarine alam sarta kasalarasane. Kejaba kuwi, adicara iki uga kena kanggo ngeling-eling per­juangane Pangeran Samber Nyawa.