TATARAKITING RONGRONGAN OMAH JAWA

Tata rakiting rongrongan (ruwangan) tumrap omah Jawa, gumantung marang ukuran gedhe cilike omah kasebut, sarta gumantung marang kabutuhaning kula­warga. Mungguh sing kagolong ruwang­an yaiku kamar-kamar kang ana ing ru­wangan omah kasebut. Umume, kabeh kamar ing jero ruwangan kasambung ing antarane cagak siji lan sijine, lan mapan pener ing sangisor blandar.

Tatanan/susunan ruwangan ing omah Jawa, yaiku:

1. Omah Panggangpe. Ruwangan mung ana siji, dipigunakake kanggo warna-warna kabutuhan. Yen kanggo kebutuhan keluwarga kang penting, bisa gawe ruwangan anyar kanthi nam­bah wangunan emper ing sisih buri omah. Kanthi tambahan emper iku, wu­jude omah panggangpe dadi bentuk pang­gangpe Gedhang Salirang, Gedhang Setangkep, Ceregancet, Trajumas, lsp.
2. Omah Kampung. Wujud susunan ruwangan omah kampung kaperang dadi 3 bagean, yaiku ngarep, tengah, buri. Ru­­wangan tengah diperang dadi telung senthong (kamar), yaiku senthong kiwa, senthong tengah, senthong tengen. Uga bisa ka­tambah ruwangan tambahan sing cukup diwatesi mawa rana (slintru). Dene yen mbutuhake ruwangan maneh, bisa ka­tam­bah wangunan maneh ing sisih buri. Kanthi mangkono wujude Omah Kam­pung baku, owah dadi wujud omah Kam­pung Paculgowang, Srotong, Darage­pak, Ceregancet, lan sapiturute.
3. Omah Limasan. Wujude susunan ruwangan uga kaperang dadi 3 bagean, yaiku ngarep, tengah, buri. Ruwangan tengah luwih jembar katimbang ruwang­an ngarep utawa buri. Ing ruwangan buri kanggo telung senthong, yaiku senthong kiwa, tengah, lan tengen. Uga bisa katam­bah senthong maneh, mapan ing sisih kiwa utawa tengen senthong sing wis ana. Dene yen mbutuhake ruwangan ma­neh, bisa katambah wangunan ma­neh ing sisih buri. Saengga wujude Omah Limasan baku, owah dadi wujud Limasan Lawakan, Gajah Ngombe, Ga­jah Njerum, Gajah Mungkur, lsp.
4. Omah Joglo. Omah Joglo mujud­ake tipe ideal mungguhing omah Jawa. Tatanan ruwangan omah Joglo sacara umum kabage dadi telung perangan, yaiku pendhapa (ruwang patemonan), pringgitan (ruwang tengah, umume kang­go pagelaran ringgit/wayang), lan dalem utawa omah jero (ruwang buri). Ing ruwang buri ana senthong 3 (kiwa, te­ngah, lan tengen). Omah Joglo sing dilenggahi golongan priyayi biasane bangunane luwih pepak. Ing sakiwa-tengen pringgitan/dalem, ana wangunan ndlujur sing aran gandhok tengen lan gandhok kiwa. Gandhok uga asring diwa­ngun kamar-kamar. Mungguh pawon lan papan abragan, manggon ing larikan gandhok mburi. Ing antarane dalem (omah jero) lan gandhok ana gapura cekli (lawang), aran seketheng. Seke­theng iku minangka wates antarane pla­taran jaba lan omah jero. Wangunan omah Joglo ana kang migunakake wates pemisah antarane pendhapa karo pringgitan, yaiku wujud lurung cilik aran longkangan. Pigunane kanggo dalan titihan kreta utawa mobil kulawarga. Terkadang ana wangunan ing ngarep pendhapa sing disebut Kun­cung. Komplek omah Joglo jaman biyen, ing platarane dibangun beteng mubeng lan ana dalane mlebu sing disebut regol. Sumur/jedhing dumunung ing sisih tengen pendhapa rada mengarep. Lang­gar ing sakiwa sumur. Dene gedhogan (kan­dhang jaran) utawa garasi ing sa­kiwa pendhapa semu memburi.
5. Omah Tajug. Minangka wangu­nan mesjid dumadi saka ruwangan-ru­wangan mirunggan, kang aran mikrab, liwan, surambi, ruwang wudu. Mikrab (pangimaman), yaiku papan palenggah­ane imam (pemimpin salat). Papane ing keblat sisih kulon perangan tengah, ben­tuke yen kasawang saka njaba kepara mecungul mangulon. Dene Liwan, yaiku wujud rongrongan jembar (ruwangan baku) kang mapan ing sisih tengah, sarta kanggo lenggah para jamaah kang pandha salat bareng (makmum) manut imam. Mungguh Surambi (emper), wu­jud wangunan omah Kampung utawa Limasan kang mapan ing sisih ngarep bangunan baku. Dene ruwang wudu, kanggo sesuci, mapan ing satengen surambi.

Wangunan Omah Jawa Ora Ucul Saka Prabawa Njaba

Pangrembakane wangunan omah Jawa iku, ora ucul saka anane prabawa saka njaba, kayata pengaruh saka Kulo­nan (Eropah). Pengaruh kuwi ana kang banjur dadi ngowahi, ngilangi, utawa nambahi wujuding omah Jawa sing asli kaya jaman biyen. Wujuding wangunan omah Jawa saiki banjur kalaras karo kebutuhan jaman saiki. Mungguh dene pengaruh iku utamane ing babagan ba­han-bahan bangunan. Wangunan omah Jawa biyen, umume migunakake bahan bangunan sing akeh digawe saka kayu lan pring. Jalaran pengaruh jaman maju, bahan-bahan iku saiki akeh disu­lihi watu, semen, bata/batako, wesi/waja, asbes, lan liyane.

Faktor ekonomi kang luwih migatek­ake ing bab efisiensi (kayata pengiritan dana), kekuwatan lan keawetan bangu­nan, uga mrabawani marang kekarepa­ning manungsa kanggo mbangun omah anyar sing luwih praktis, ora ribet kaya omah Jawa jaman biyen. Maksude, murih ing bab pangreksaning wangunan ing wektu-wektu sabanjure, bakal ora banget repote lan ora kakehan ngetokake wragad. Mula saka iku, saiki wis akeh perangan wangunan omah Jawa, sing diganti. Umpamane, aling-aling gedheg disulihi tembok (bata, batako), balungan kayu (cagak, blandar) diganti balungan wesi sing dicor semen, umpak diganti pondhasi cor beton cakar ayam, gedheg/sirap diganti asbes gelombang lsp.

Jaman saiki, kanggo mbangun sawe­nehing wangunan omah cakrik Jawa (ka­ya ta Joglo), pancen mbutuhake wragad kaluwih larang, tur ribet memet. Mula akeh pawongan kang umume banjur mba­ngun wangunan cakrik Jawa sing “ora jangkep”. Kaya ta proyek-proyek pe­rumahan utawa pasar sing racake mi­gunakake wangunan omah cakrik Kam­pung utawa Panggangpe kang luwih prasaja, murah, bakuh lan corake ngenut jaman.

Kajaba iku, yen dijingglengi, wangu­nan omah Joglo ing jaman saiki, tetela wujude wis ora pepak kaya Joglo jaman biyen. Omah Joglo jaman biyen, umume dumadi saka perangan rongrongan, ka­ya ta pendhapa, pringitan, senthong, dalem (omah jero), lan gandhok. Na­nging saiki wangunan pringitan lan gan­dhok wis arang digawe.

Jaman biyen, wangunan omah Jawa dibakuhi nganggo cagak minangka pa­nyangga bangunan kang diadegake ing sandhuwure umpak. Pamrihe, yen ba­ngunan omah kuwi arep dielih, bisa kan­thi luwih gampang anggone nandangi (cara kasebut diarani bedhol omah). Nanging jaman saiki, wong Jawa wis ora seneng mbangun omah kanthi wujud omah kaya jaman biyen.

Nanging, sanadyan mangkono arsi­tek­tur omah Jawa tekan saiki tetep dile­luri dening para priyayi kang remen nyeng­kuyung marang kabudayan, yaiku wong Jawa iku dhewe. Isih akeh para priyayi kang tetep ngukuhi marang aji­ning wewangunan tradhisional Jawa, sa­nadyan wis ora sacara wutuh, utawa mung katon ing wujud njabane bae. Ka­yata wewangunan omah-omah Jawa (kayata joglo lan pendhapa) kang diba­ngun dening instansi pemerintah.