RITUAL SESUCI ING GUWA BULTUK

Nalika nindakake panguripane, wong Jawa tradhisional tansah “eling” bab ka­hanan uripe ing bumi iki, kanthi tansah ma­­nembah marang Gusti Allah, kapan wae lan ing ngendi wae wong iku ana. Sadhar yen urip ing donya ora dhewe, sing katon lan “ora katon” uga padha urip ing kene. Mula saka iku, manungsa kudu nduweni sikap lan tingkah laku kang becik lan bener. Kanthi mangkono sesambung­an antarane sedulur, sapadha lan umate Gusti Allah liyane, lan karo unsur-unsur alam kayata: bumi, banyu, hawa, geni, cah­ya dadi serasi. Aja nate ngrusak alam, malah kudu dijaga, diopeni, supaya ing gilirane uga piguna kanggo manungsa lan umat liyane.

Upacara tradhisional Jawa sugih pra­lambang-pralambang kang ngandhut te­ges simbolis saka upacara ritual tradhi­sional kasebut. Upacara kang isih lumaku nganti saiki minangka seni budaya Jawa tradhisional kang adiluhung, kang ora mung disenengi dening wong lokal na­nging uga digandrungi dening wong-wong manca negara.

Para turis manca negara kang teka me­nyang Indonesia kejaba gandrung ma­rang kaendahan alam, uga nikmati pentas seni budaya kalebu barang seni lan tamtu wae ritual budayane. Mula saka iku nglestarekake seni bu­da­ya kalebu upacara-upacara ritual tra­dhisional perlu dipertahanake amarga iku minangka bukti hakiki adat tatacara lan tradhisi warisan leluhur iku bener lan dhu­wur nilaine. Mula perlu ditampilake kanthi semangat, kebak kormat lan antusias.

Kaya ritual Jawa kanggo mapag teka­ne wulan Romadhan 1435 H durung suwe iki ing Guwa Bul Tuk Bakung, Kabupaten Bli­tar. Nadyan kober bingung, ritual pang­gah diadani dening panitia. Geneya bi­ngung? Amarga jadwal wiwitan pasa kang tansah beda, wis dadi “langganan” ing ne­gara kita. Saengga umat Islam Indonesia taun iki ana sing wiwit pasa dina Setu 28 Juni, uga ana sing Minggu 29 Juni 2014. Pamarintah lan NU adhedhasar rukyatul hilla, Muhammadiyah milih adhe­dhasar hisab. Yen ormas Islam lan pama­rintah kompak, sabenere awal pasa ba­reng dudu barang mokal. Mula saka iku, kaya taun-taun sadu­runge, kanggo mapag tekane wulan Ro­ma­dhan taun iki Setu tanggal 27 Juni 2014 ing Guwa Bul Tuk uga dilaksanakake ritual Jawa kanthi nindakake sesuci dhiri. Mula ya wis samesthine yen Guwa Bul Tuk banjur dadi punjere kawigaten.

Romadhan Wulan Kang Sakral

Taun 2014 iki tanggal 1 Pasa kalender Jawa tumiba ing dina Minggu tanggal 29 Juni 2014 Masehi. Ing jaman biyen (sadu­runge taun Masehi/Nabi Isa lair), saben wulan Pasa (kalender Jawa), wong Jawa nindakake pasa 30 dina (ora kurang lan ora luwih). Sawise iku lagi ngrayakake Le­baran.

Lebaran iku basa Jawa, dudu Arab. Asale saka tembung lingga lebar, tegese entek utawa bubar. Lebaran (penutupan wulan Pasa/Romadhon) iku uga ndudok­ake wis enteke maneka bab. Ibadah pua­sa sing ngeselake suwene sawulan wis entek. Pakulinan tangi bengi kanggo sahur melu entek. Lan sholat Subuh pas ing wektune uga entek, amarga bali menyang pakulinan lawas, subuhan sawise rada awan.

Mula saka iku, ing wulan Romadhan (ka­lender Jawa: wulan Pasa) wong Jawa sing ora lali padha nindakake pasa. Ritual sesuci dhiri kanggo mapag tekane wulan pasa (Romadhan kang ditindakake dening warga masyarakat desa sakitere Guwa Bul Tuk uga ditindakake dening warga masyarakat njaban desa. Buktine, wektu penulis budhal menyang Guwa Bul Tuk, isih tekan Desa Pulerejo wis mrangguli wong-wong kang padha nindakake ritual sesuci dhiri ing kali lan ing belik.

Geneya kanggo mapag tekane wulan Romadhan kok padha nindakake ritual sesuci dhiri? Miturut katrangan Rohmat (63) warga Desa Bakung, mung krana kepercayaan lan mantebe ati. Dheweke ngaku yen wis adus kramas ing sumber Guwa Bul Tuk, baline nggawa ati tentrem. Kepercayaan saben wong ora padha lan ora bisa dipeksa, kudu diurmati angger ora ngrugekake wong liya.

Ana panemu yen ritual Jawa iku mun­cule bebarengan karo lumebune Islam ing Nuswantara. Ning geneya tanggal 29 Juni 2014 utawa tanggal 1 Pasa 1947 minangka taun Saka kok dipengeti ing tanggal 1 Romadhan?

“Sing padha iku mung tanggale, ning taune beda. Kebeneran, tumrap wong Jawa wulan Pasa dipercaya wulan kang sa­kral, mangkono uga wulan Romadhan tumrap wong Islam. Ritual sesuci dhiri ing Guwa Bul Tuk iku sabenere kanggo ma­pag tekane wulan Ramadhan,” kan­dhane Sukardi (52), salah sawijining pa­nitia. Uga dipiterangake, wulan Pasa utawa Romadhan iku sakral banget. Akeh keda­deyan kang dumadi ing wulan Roma­dhan. Ada prastawa gedhe sepuluh kang du­madi ing wulan Romadhan. Salah sijine yaiku kereme kapal Nabi Nuh.

Warga masyarakat sakitere Gua Bul Tuk mapak tekane wulan Romadhan kan­thi cara nindakake ritual sesuci dhiri, kan­thi tujuan nyedhakake marang Gusti Allah lan ngucapake syukur. Ritual sesuci dhi­ri ing Guwa Bul Tuk ora beda karo ma­pag tekane hestining pambuka cahya, ngarepake muncule sunar srengenge kang nggawa berkah tumrap urip lan panguripan.